خوراندن داروهای روانگردان، شیمیایی یا توهمزا به زندانیان یکی از خطرناکترین و غیرقانونیترین اشکال شکنجه است که در «قواعد استاندارد حداقل رفتار با زندانیان سازمان ملل» (قواعد نلسون ماندلا) صراحتا ممنوع شده است. این اقدام نهتنها سلامت جسمی و روانی زندانی را بهشدت تهدید میکند، بلکه زمینهساز اعترافات اجباری، رفتارهای غیرارادی و در نهایت پیچیدگی بیشتر پرونده و افزایش احتمال صدور احکام سنگین است.
در قوانین داخلی ایران نیز، مسئولیت کامل حفظ جان و سلامت بازداشتشدگان بر عهده ضابطان قضایی و مسئولان زندان است. مطابق قانون آیین دادرسی کیفری و آییننامه سازمان زندانها، هرگونه رفتار، تصمیم یا اقدامی که جان زندانی را در معرض خطر قرار دهد، تخلف سنگین و در برخی موارد جرم محسوب میشود. خوراندن داروهای روانگردان خارج از تجویز پزشکی، بهویژه بدون اطلاع خانواده یا وکیل، مصداق بارز شکنجه و نقض کرامت انسانی است.
چنانچه چنین داروهایی منجر به مرگ زندانی شود، بر اساس اصول مسلم حقوق کیفری، این رفتار «قتل عمد» محسوب میشود؛ زیرا مرتکب با علم به ماهیت دارو و آثار بالقوه آن، اقدام به استعمال اجباری کرده است. حتی در صورت عدم وقوع مرگ، دادن داروهای توهمزا یا شیمیایی به زندانی، مصداق «تلاش برای قتل»، «آزار و اذیت شدید» و «شکنجه» است و مسئولیت کیفری مستقیم برای عاملان و آمران آن ایجاد میکند.
از این رو، وکلای جوان باید در مواجهه با چنین مواردی، فورا به جمعآوری مستندات، درخواست معاینه پزشکی مستقل، طرح شکایت علیه ضابطان و مطالبه تحقیق کیفری مستقل اقدام کنند. استفاده از دارو برای کنترل، تنبیه یا وادار کردن زندانی به اعتراف، نه درمان است و نه اقدام قانونی؛ بلکه صورتی از خشونت پنهان است که باید با آن بهشدت مقابله کرد.